Vaxt gəlir ki, məktəblilər frazeoloji vahidlərin nə olduğunu öyrənməyə başlayırlar. Onların öyrənilməsi məktəb kurikulumunun ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Frazeoloji vahidlərin nə olduğunu və necə istifadə edildiyini bilmək təkcə rus dili və ədəbiyyatı dərslərində deyil, həm də həyatda faydalı olacaqdır. Obrazlı nitq ən azı yaxşı oxuyan insanın əlamətidir.
Frazeoloji vahid nədir?
Frazeologizm - bu birləşmədə bu sözlərin ayrı-ayrılıqda işlədildiyindən fərqli məna kəsb edən müəyyən məzmunlu sözlər. Yəni frazeoloji vahidi sabit ifadə adlandırmaq olar.
Rus dilində frazeoloji növbələr geniş istifadə olunur. Dilçi Vinoqradov frazeoloji vahidlərin tədqiqi ilə məşğul idi, daha çox onun sayəsində geniş istifadə olunmağa başladı. AT Xarici dillər Frazeoloji vahidlər də var, yalnız onlara idiom deyilir. Dilçilər hələ də frazeoloji vahidlə idiom arasında fərq olub-olmadığını mübahisə edirlər, lakin hələ də dəqiq cavab tapmayıblar.
Ən məşhurları danışıq frazeoloji vahidləridir. Onların istifadəsinə dair nümunələri aşağıda tapa bilərsiniz.
Frazeoloji vahidlərin əlamətləri
Frazeologizmlər bir sıra mühüm xüsusiyyətlərə və xüsusiyyətlərə malikdir:
- Frazeologizm hazır dil vahididir. Bu o deməkdir ki, onu nitqində və ya yazısında istifadə edən şəxs bu ifadəni yaddaşdan çıxarır, yolda uydurmur.
- Onların daimi bir quruluşu var.
- Siz həmişə frazeoloji vahid üçün sinonim söz (bəzən antonim) seçə bilərsiniz.
- Frazeologizm iki sözdən az olmayan ifadədir.
- Demək olar ki, bütün frazeoloji vahidlər ifadəlidir, həmsöhbəti və ya oxucunu canlı emosiyalar göstərməyə təşviq edir.
Rus dilində frazeoloji vahidlərin funksiyaları
Hər bir frazeoloji vahid eyni əsas funksiyaya malikdir - nitqə parlaqlıq, canlılıq, ifadəlilik vermək və təbii ki, müəllifin nəyəsə münasibətini ifadə etmək. Frazeoloji vahidlərdən istifadə edərkən nitqin nə qədər parlaqlaşdığını təsəvvür etmək üçün bir yumoristin və ya yazıçının frazeoloji vahidlərdən istifadə edərək kimisə necə ələ saldığını təsəvvür edin. Danışıq daha maraqlı olur.
Frazeoloji vahidlərin üslubları
Frazeoloji vahidlərin üsluba görə təsnifatı onların çox mühüm xüsusiyyətidir. Ümumilikdə çoxluq ifadələrinin 4 əsas üslubu var: interstyle, kitabça, danışıq və danışıq. Hər bir frazeoloji vahid mənasından asılı olaraq bu qruplardan birinə aiddir.
Danışıq frazeoloji vahidləri ən böyük ifadələr qrupudur. Bəziləri hesab edir ki, üslublararası və xalq dili frazeoloji vahidləri danışıq dili ilə eyni qrupa daxil edilməlidir. Sonra yalnız iki qrup ifadələr var: danışıq və kitab.
Kitab və danışıq frazeoloji vahidləri arasındakı fərqlər
Frazeoloji vahidlərin hər bir üslubu bir-birindən fərqlənir, kitab və danışıq frazeoloji vahidləri ən parlaq fərqi nümayiş etdirir. Nümunələr: bir qəpik dəyməz və axmaq axmaq. Birinci çoxluq ifadəsi kitabdır, çünki hər hansı bir ifadədə istifadə edilə bilər sənət əsəri, elmi-publisistik məqalədə, rəsmi işgüzar söhbətdə və s. axmaq axmaq" söhbətlərdə geniş istifadə olunur, lakin kitablarda deyil.
Kitab frazeoloji vahidləri
Kitab frazeoloji vahidləri danışıqdan daha çox yazıda istifadə olunan ifadələrdir. Onlar açıq-aşkar aqressiya və mənfilik ilə xarakterizə edilmir. Kitab frazeoloji vahidləri publisistikada, elmi məqalələrdə, bədii ədəbiyyatda geniş istifadə olunur.
- Onun zamanı uzun müddət əvvəl baş vermiş bir şey deməkdir. İfadə qədim slavyandır, ədəbi əsərlərdə tez-tez istifadə olunur.
- gimpi çəkin- uzun bir prosesin dəyəri. Köhnə günlərdə uzun bir metal sap gimp adlanırdı, onu metal məftildən maşa ilə çıxarırdılar. İp məxmər üzərində işlənmişdi, uzun və çox əziyyətli bir iş idi. Belə ki, gimpi çəkin Bu uzun və çox darıxdırıcı bir işdir.
- Atəşlə oynayın- son dərəcə təhlükəli bir şey etmək, "ən qabaqcıl olmaq".
- Burnunuzla qalın- həqiqətən istədiyiniz bir şeysiz qalmaq.
- Kazan yetim- bu, mənfəət əldə etmək məqsədi güdərkən özünü dilənçi və ya xəstə kimi göstərən şəxs haqqındakı frazeoloji vahiddir.
- Keçi minə bilməzsən- belə ki, uzun müddət əvvəl bayramlarda zarafatcılların və buffonların heç bir şəkildə sevinə bilməyən qızlar haqqında danışdılar.
- Təmiz suya gətirin- qərəzsiz bir şey etməkdə ifşa etmək.
Kitab frazeoloji vahidləri çoxdur.
Üslublararası frazeoloji növbələr
Interstyles bəzən neytral danışıq dili adlanır, çünki onlar həm üslub, həm də emosional baxımdan neytraldırlar. Neytral danışıq və kitab frazeoloji vahidləri qarışıqdır, çünki interstyle olanlar da xüsusilə emosional rəngə malik deyildir. Interstyle növbələrinin mühüm xüsusiyyəti onların insan duyğularını ifadə etməməsidir.
- Bir damla deyil bir şeyin tam yoxluğu deməkdir.
- Rol oyna- bu və ya digər hadisəyə necə təsir etmək, nəyinsə səbəbkarı olmaq.
Rus dilində üslublararası frazeoloji dönüşlər çox deyil, lakin nitqdə digərlərindən daha çox istifadə olunur.
Danışıq frazeoloji növbələri
Ən məşhur ifadələr danışıq frazeoloji vahidləridir. Onların istifadə nümunələri duyğuları ifadə etməkdən tutmuş bir insanı təsvir etməyə qədər çox müxtəlif ola bilər. Danışıq frazeoloji vahidləri bəlkə də hamısından ən ifadəlidir. Onların sayı o qədər çoxdur ki, sonsuz misal çəkmək olar. Danışıq frazeoloji vahidləri (nümunələr) aşağıda verilmişdir. Bəziləri fərqli səslənə bilər, lakin eyni zamanda oxşar məna daşıyır (yəni sinonim olsun). Digər ifadələr, əksinə, eyni sözü ehtiva edir, lakin parlaq antonimlərdir.
Sinonim danışıq frazeoloji vahidləri, nümunələr:
- Hamısı istisnasız olaraq ümumiləşdirmənin mənası: hamısı birdir; həm yaşlı, həm də gənc; kiçikdən böyüyə.
- Çox sürətli: bir anda; geriyə baxmağa vaxtı yox idi; bir anda; gözünü qırpmaq olmurdu.
- Diqqətlə və səylə işləyin: yorulmadan; yeddinci tərə qədər; qollarınızı yuxarı çəkin; üzünün tərində.
- Yaxınlıq dəyəri: iki addımda; yanında olmaq; ötürmək.
- Sürətli qaçış: baş əymək; güc nədir; tam sürətlə; sidik nədir; bütün çiyin bıçaqlarında; bütün ayaqlardan; yalnız dabanlar parıldayır.
- Oxşarlıq dəyəri: hamısı birdir; seçimdə olduğu kimi hər şey; birə-bir; aferin cavana.
Antonimik danışıq frazeoloji vahidləri, nümunələr:
- Pişik ağladı(az) - Toyuqlar ötmür(çoxlu).
- Heç nə görünmür(qaranlıq, görmək çətindir) - Heç olmasa iynələri toplayın(yüngül, aydın görünür).
- Başını itir(pis düşüncə) - Baş çiyinlərdə(ağıllı insan).
- Bir itlə pişik kimi(müharibə edən insanlar) - Suyu tökməyin, Siam əkizləri; ruhdan cana(yaxın, çox mehriban və ya
- iki addımlıqda(yanında) - Uzaq ölkələr üçün(uzaqdan).
- Buludlarda uçmaq(fikirli, xəyalpərəst və diqqətsiz insan) - Gözlərini açıq saxla, gözlərini açıq saxla(diqqətli adam).
- dilinizi qaşıyın(danışmaq, qeybət etmək) - dili udmaq(susmaq).
- Ağıl Palatası(ağıllı adam) - Başımda padşah olmasa, başqasının fikrində yaşa(axmaq və ya ehtiyatsız insan).
Frazeologizmlərə izahlı nümunələr:
- amerikalı əmi- maddi cəhətdən çətin vəziyyətdən çox gözlənilmədən kömək edən insan.
- Buz üzərində balıq kimi vuruşun- heç bir nəticəyə gətirib çıxarmayan lazımsız, faydasız hərəkətlər etmək.
- Baş barmaqlarını döyün- boş.
- Əlcəyi atın- kiminləsə mübahisəyə girmək, etiraz etmək.
Augean tövlələri
Əvvəlcə bu Augean tövlələrini dırmıqlayın, sonra gəzintiyə çıxacaqsınız.
Məna. Hər şeyin tam bərbad vəziyyətdə olduğu dağınıq, çirkli bir yer.
Arşın qaranquşu
Elə bil arşın udub dayanır.
Məna. Qeyri-təbii düz qalın.
toyuq çox yemək
Puşkinin “Balıqçı və balıq nağılı”nda yaşlı qadınının həyasız tamahından hirslənən qoca ona acıqla deyir: “Sən nə qadınsan, toyuq ətindən çox yeyirsən?”.
Məna. Absurd, qəddar, dəli kimi davranın.
Buridanın eşşəyi
O, tələsir, Buridanın eşşəyi kimi heç nəyə qərar verə bilmir.
Məna. Son dərəcə qətiyyətsiz insan, ekvivalent qərarlar arasında seçim etməkdə tərəddüd edir.
Gəlin qoyunlarımıza qayıdaq
Bununla belə, bu barədə kifayətdir, gəlin qoyunlarımıza qayıdaq.
Məna. Natiqə əsas mövzudan yayınmamağa çağırış; söhbət mövzusundan uzaqlaşmasının başa çatdığı barədə bəyanat.
Versta Kolomna
Sizin kimi Kolomnanın bir verstində hamı dərhal diqqət yetirəcək.
Məna. Ona görə də çox uca boylu adama uzun boylu adam deyirlər.
burnundan aparır
Ən ağıllı adam, bir-iki dəfədən çox düşməni burnundan keçirdi.
Məna. Aldatmaq, yoldan çıxarmaq, söz vermək və vədi yerinə yetirməmək.
Ucu saçlar
Dəhşət onu bürüdü: gözləri çıxdı, saçları dikildi.
Məna. Deyirlər insan çox qorxanda.
İtin basdırıldığı yer budur!
Ah, budur! İndi itin harada basdırıldığı bəlli olub.
Məna. Məsələ budur, əsl səbəb budur.
İlk nömrəni daxil edin
Belə əməllər üçün təbii ki, birinci nömrənin üzərinə tökülməlidir!
Məna. Şiddətli cəzalandırmaq, kimisə danlamaq
eynəkləri ovuşdurun
İnanma, sənə eynək sürtürlər!
Məna. Məsələni təhrif olunmuş, yanlış, lakin danışan üçün əlverişli şəkildə təqdim etməklə kimisə aldatmaq.
Səhrada səs
Boşa getmiş zəhmət, onları inandırmazsan, sənin sözlərin çöldə ağlayanın səsidir.
Məna. Boş inandırmağa işarə edir, heç kimin qulaq asmadığı çağırışlar.
Şahin kimi qol
Kim mənə xoş söz deyəcək? Axı mən yetiməm. Şahin kimi qol.
Məna. Çox kasıb, dilənçi.
Çılpaq həqiqət
Bu haldır, zinətsiz çılpaq həqiqətdir.
Məna. Həqiqət olduğu kimi, blef yoxdur.
vay soğan
Bilirsən şorba bişir, soğan vay.
Məna. İdiot, bəxtsiz insan.
İki üzlü Janus
O, hiyləgər, qəribə və ikiüzlüdür, əsl ikiüzlü Janusdur.
Məna. İkiüzlü, ikiüzlü insan
Çantada
Yaxşı, hər şey, indi rahat yata bilərsiniz: çantadadır.
Məna. Hər şey yaxşıdır, hər şey yaxşı bitdi.
Pul iyi gəlmir
O, bu pulu götürüb ürkmədi, pul iyi gəlmir.
Məna. Əhəmiyyətli olan pulun mənşəyi deyil, mövcudluğudur.
Qara bədəndə saxlayın
Yatağında yatmasına imkan verməyin Səhər ulduzunun işığında Tənbəl kişini qara bədəndə saxla və cilovunu əlindən alma!
Məna. Şiddətli, ciddi şəkildə rəftar etmək, onu ağır işləməyə məcbur etmək; kiməsə zülm etmək.
Ağ istiliyə gətirin
Mənəvi tip, məni ağ hərarətə gətirir.
Məna. Həddinə qədər qızdırmaq, dəliliyə salmaq.
tüstü rokçusu
Meyxanada tüstü boyunduruq kimi dayanırdı: mahnılar, rəqslər, qışqırıqlar, döyüşlər.
Məna. Səs-küy, səs-küy, qarışıqlıq, qarışıqlıq.
Misir edamları
Bu necə bir cəzadır, sadəcə Misir edamları!
Məna. Əzab, ağır cəza gətirən fəlakətlər.
Dəmir pərdə
Dəmir pərdə arxasında yaşayırıq, heç kim bizə gəlmir, heç kimə baş çəkmirik.
Məna. Baryerlər, maneələr, ölkənin tam siyasi təcrid olunması.
Sarı mətbuat
Bütün bunları harada oxumusan? Sarı mətbuata etibar etməyin.
Məna. Baza, hiyləgər, ucuz sensasiyalara həris mətbuat.
Canlı Siqaret Otaq
A. S. Puşkin tənqidçi M. Kaçenovskiyə belə bir epiqram yazdı: “Necə! Kurilka jurnalist hələ də sağdırmı? Müdrik nəsihətlə bitirdi: “... Qoxulu qırıntını necə söndürmək olar? Siqaret otağımı necə öldürmək olar?Mənə məsləhət ver. - "Bəli... ona tüpürün."
Məna. Çətin şərtlərə baxmayaraq kiminsə davam edən fəaliyyətindən, varlığından bəhs edərkən nida.
Yeddi möhürün arxasında
Yaxşı, əlbəttə, çünki bu, yeddi möhürlə sizin üçün bir sirrdir!
Məna. Anlamaqdan kənar bir şey.
Nick aşağı
Və burnuna kəs: məni aldada bilməyəcəksən!
Məna. Möhkəm, möhkəm, birdəfəlik xatırlayın.
Şərabda həqiqət
Yaxınlıqda, qonşu masalarda, Yuxulu uşağalar çıxır, Dovşan gözlü sərxoşlar "Vino Veritas" qışqırır. Aleksandr Blok
Məna. Bir insanın nə düşündüyünü dəqiq bilmək istəyirsinizsə, onu şərabla müalicə edin.
Buna dəyməz
Bunu etməməlisən. Oyun açıq-aydın şama dəyməz.
Məna. Verdiyiniz zəhmətə dəyməz.
Şapka təhlili üçün
Yaxşı, qardaş, gec gəldin, ən papaq təhlilinə!
Məna. Gecik, hər şey bitəndə görün.
Kələm şorbasındakı toyuqlar kimi (daxil ol)
Və o, kələm şorbasındakı toyuqlar kimi bu işi aldı.
Məna. Bədbəxtlik, gözlənilməz bədbəxtlik.
Bir gün kral
Mən onların sağa-sola payladıqları səxavətli vədlərinə inanmazdım: bir saatlıq xəlifələr.
Məna. Təsadüfən qısa müddətə hakimiyyətə malik olan bir adam haqqında.
Günah keçisi
Qorxuram ki, sən həmişəlik onların günah keçisi olacaqsan.
Məna. Müttəhim başqasının günahına, başqalarının səhvlərinə görə, çünki əsl günahkar tapıla bilməz və ya məsuliyyətdən yayınmaq istəyir.
Lazar mahnı oxuyur
Lazarı oxumağı dayandırın, utanmağı dayandırın.
Məna. Yalvarmaq, sızlamaq, taledən şişirdilmiş şikayət etmək, başqalarının rəğbətini oyatmağa çalışmaq.
Kəskinliyə qalxın
Ehtiyatlı olacağına söz verdi, amma qəsdən zirvəyə qalxır!
Məna. Riskli bir şey edin, problemlə üzləşin, təhlükəli bir şey edin, əvvəlcədən uğursuzluğa məhkum olun.
Pis xidmət
Dodaqlarınızdan gələn aramsız təriflər əsl pislikdir.
Məna. İstənməyən kömək, xeyirdən çox zərər verən bir xidmət.
Donuzdan əvvəl mirvari tökün
A. A. Bestujevə məktubunda (1825-ci il yanvarın sonu) A. S. Puşkin yazır: “Birinci əlamət ağıllı insan- kiminlə məşğul olduğunu bir baxışda bilmək, Repetilovların və bu kimilərin qabağına mirvari tökməmək.
Məna. Sizi başa düşə bilməyən insanlarla danışaraq sözləri boşa çıxarmaq.
Keçi minə bilməzsən
Hamıya yuxarıdan aşağı baxır, hətta əyri keçidə belə ona yaxınlaşa bilməzsən.
Məna. O, tamamilə əlçatmazdır, ona necə müraciət edəcəyi aydın deyil.
bəxtsiz insan
Onunla heç bir şey yolunda getmədi və ümumiyyətlə, heç bir şeyə yaraşmayan bir insan idi.
Məna. Qeyri-ciddi, diqqətsiz, laqeyd.
Rəflər
İndi onu uzun bir qutuya bir kənara qoyun və sonra tamamilə unut.
Məna. İşi uzun müddət gecikdirin, qərarını uzun müddətə təxirə salın.
Təqaüdçü keçi nağaraçısı
Mən indi işdən kənardayam - təqaüdçü keçi nağaraçısı.
Məna. Heç kimə lazım deyil, heç kimə hörmətli insan yoxdur.
Monastırın altına gətirin
Nə etdin, indi nə etməliyəm, məni monastıra apardı, başqa heç nə.
Məna. Çətin, xoşagəlməz vəziyyətə salmaq, cəzalandırmaq.
donuz qoyun
Yaxşı, onun rəzil bir xasiyyəti var: donuz əkib, qane olub!
Məna. Gizli bir murdarlıq qurun, çirkin oyun oynayın.
Bir bağlamaya girin
Balacası elə bir girdəyə düşdü ki, hətta mühafizəçilər belə qışqırır.
Məna. Çətin, təhlükəli və ya xoşagəlməz vəziyyətə girin.
Turş kələm şorbası professoru
Həmişə hamıya dərs deyir. Mən də, turş kələm şorbası professoru!
Məna. Bəxtsiz, pis usta.
Beluga gurultusu
Ardıcıl üç gün o, beluga kimi gurladı.
Məna. Ucadan qışqırın və ya ağlayın.
Sürmə yetişdirin
Bütün söhbət bitdi. Mənim sizinlə burada sürmə yığmağa vaxtım yoxdur.
Məna. Söhbət, boş söhbət. Münasibətlərdə lazımsız mərasimlərə riayət edin.
Çörəyin tərəfi
Mən niyə onların yanına gedim? Heç kim mənə zəng etmədi. Gəldi deyirlər - bişmiş tərəfdə!
Məna. Hər şey təsadüfi, kənar, kənardan bir şeyə yapışan; artıq, lazımsız
Yetim Kazan
Qazanlı yetim kimi niyə durmusan, astanada kök salıb.
Məna. Yəni kiməsə yazıq olmaq üçün özünü bədbəxt, incimiş, çarəsiz kimi göstərən adam haqqında belə deyirlər.
Qızardılmış rulon
Sürtgəcdən keçirilmiş kalach kimi sizə yaxşı məsləhət verə bilərəm.
Məna. Bu, aldatmaq çətin olan təcrübəli bir insanın adıdır.
Dilinizə sürtün
Nə deyirsən, dilini ovsun!
Məna. Deyilənlərdən narazılıq ifadəsi, deyilməli olan bir şey deyənə xoş olmayan arzu.
Krujevaları kəskinləşdirin
Niyə boş oturub saçını burayırsan?
Məna. Boş söz-söhbətlə, boş söhbətlə, qeybətlə məşğul olmaq.
gimpi çəkin
İndi onlar getdi, biz özümüz bu fikirdən əl çəkənə qədər o, rigmarole çəkəcək.
Məna. Hər hansı bir işi süründürmək, yeknəsək və yorucu danışmaq.
Üzünü kirlə vur
Məni ruhdan salma, qonaqların qarşısında sifətini itirmə.
Məna. Utanmaq, ayıb.
Heç bir yerdə
Nə, onun yanına get? Bəli, bu heç bir yerin ortasındadır.
Məna. Çox uzaqda, səhrada bir yerdə.
əncir yarpağı
O, əncir yarpağı kimi xəyali xəstəliyinin arxasında gizlənən dəhşətli iddiaçı və tənbəldir.
Məna. Nalayiq əməllər üçün ağlabatan örtük.
Filkinin məktubu
Bu nə filkin məktubudur, həqiqətən öz fikrinizi bildirə bilməzsiniz?
Məna. Cahil, savadsız sənəd.
Göydən ulduzları tut
O, qabiliyyətsiz bir insandır, amma göydən gələn ulduzlar kifayət deyil.
Məna. İstedad və görkəmli qabiliyyətlərdə fərqlənməyin.
Kifayət qədər kondrashka
O, qəhrəmancasına sağlamlıq idi və birdən kondrashka kifayət etdi.
Məna. Biri qəfil öldü, qəfil iflic oldu.
Mübahisə alma
Bu səfər əsl mübahisə sümüyüdür, təslim ola bilməzsən, getsin.
Məna. Münaqişələrə, ciddi ziddiyyətlərə səbəb olan.
Pandoranın qutusu
Yaxşı, indi gözləyin, Pandoranın qutusu açıldı.
Məna. Bütün bunlar ehtiyatlı olmasa, fəlakət mənbəyi ola bilər.
Frazeologiya dilin çox maraqlı və valehedici bölməsidir. Ayrı-ayrı frazeoloji vahidlərin mənşəyi ilə tanış olarkən xalqın müdrikliyinə, ağlının çevikliyinə və təfəkkür obrazına heyran olursan. Gəlin xalqın belə kollektiv yaradıcılığının bir neçə nümunəsinə baxaq.
dondurmaq
İnqilabdan əvvəlki Rusiyada öyrətdi yunan dili. Şagirdlərin cavablarından narazı qalan müəllimlər tez-tez rusca “axmaqlıq” mənasını verən “moros” sözünü dilə gətirirdilər. Bu söz "kərpicə" çevrilərək istifadəyə verildi - "axmaqlıq demək" (yəni "etmək" deyil, "demək").
Bütün İvanovskaya
Moskvadakı Böyük İvanın zəng qülləsində, kilsə bayramlarında onun otuz zənginin hamısı çalındı, zəng Moskvanın yarısında eşidildi. "Bütün İvanovskayaya" "bütün gücünüzlə çox yüksək səslə çağırmaq (qışqırmaq, səs-küy salmaq)" mənasını verməyə başladı.
Bir qarışıqlığa girin
Bir taraklama maşınında sürüşmə dişləri olan bir nağaradır. Yün darayanlar əllərini çuxura sala bilirdilər və bu, son dərəcə xoşagəlməz hiss idi, hətta əlini itirə bilərdi. Zamanla "qarışıqlığa düşmək" nəinki orfoqrafiyada dəyişdi (əvvəllikli isim "qarışıqlığa" törəmə zərfə çevrildi və prefikslə birlikdə yazılmağa başladı), həm də bir qədər yumşaldılmış, yox çox çətin məna: "qarışıqlığa düşmək" indi sadəcə olaraq "çarpağa düşmək deyil, yöndəmsiz vəziyyətə düşmək" deməkdir.
Xərçənglər harada qışlayır
Bu frazeoloji vahidin mənşəyi ilə bağlı bir neçə versiyadan ən etibarlısı, sətəlcəm xəstəliyinə tutulma ehtimalı yüksək olduğu üçün qışda gurme xərçəngkimi üçün xüsusilə cinayətkarların göndərilməsidir. “Xərçənglərin qış yuxusuna getdiyi yeri göstər” onları qış su anbarına dırmaşmağa məcbur etmək məqsədi daşıyırdı. Eyni zamanda adamın fikrindən daşındırmağa imkanı yox idi, deyirlər, axtarırmış, belə yerlər tapmayıb.
Şahin kimi qol
Bu frazeologizm çoxlarında çaşqınlıq yaradır: niyə “şahin çılpaqdır”, yollanır, yoxsa nə? Cavab sadədir: buradakı "şahin" ümumiyyətlə quş deyil, rəvan təmizlənmiş bir log, döyən bir qoç silahıdır. Üzərində düyünlər, çentiklər, qabarlara icazə verilmirdi - döyüşün qızğın vaxtında döyüşçülər əllərini zədələyə bilərdilər.
İfadənin yenidən düşünülməsi elədir ki, o, kiminsə yoxsulluğunu, hətta lazım olanın yoxluğunu ifadə edir.
uzun qutu
Çar Aleksey Mixayloviç, mehriban və rəğbətli kimi tanınmaq istəyən Kolomenskoyedəki sarayın fasadının yanında ərizələr (ərizələr) üçün xüsusi uzun formalı qutu işə saldı ki, ərizəçilər öz qeydlərini ora atsınlar. Boyarlar çara ərizələrin çatdırılmasına cavabdeh idilər. Onlar nəinki petisiyaları gecikdirirdilər, hətta özlərinə qarşı şikayətlər varsa, bəzilərini ümumiyyətlə “itirirdilər”.
Əgər işin həlli yubanırsa, indi “iş arxa plana keçib” deyirlər.
tütün qutusu
Frazeologizm bəzi işlərin uğursuzluq təhlükəsi mənasını daşıyır. Rusiyada burlachstvo dövrünə qayıdır. Barj daşıyanlar boyunlarına tütün kisəsi bağlayırdılar ki, barjı çəkəndə islanmasınlar. Əgər çayın sahilində suyun səviyyəsi qalxıb sinəyə çatsa, həyəcanlı qışqırıqlar eşidilirdi: "Taba-a-ak!"
Lasy (balusters) itiləmək, baluster
Balusters, balusters, balusters - bunlar hamısı torna dəzgahlarında hazırlanmış pilləkən məhəccərləri üçün qıvrımlı dirəklərin adlarıdır. İş sadə idi, ustadın onu tamamlamaq üçün xüsusi diqqətə ehtiyacı yox idi, ona görə də işləmək, eyni zamanda zarafat etmək, zarafat etmək imkanı var idi.
Buna görə də, “kəsmək, dirsəkləmək” sabit ifadəsi, məhz “şən zarafat etmək” kimi işlənmişdir.
Kəmərə qoşun
Rusiyada kəmər həm kişilər, həm də qadınlar üçün məcburi geyim parçası idi. O ki qaldı zəhmətkeşlərə, onun üçün bu, təkcə modaya verilən qiymət idi, həm də aləti məharətlə idarə etmək zərurəti idi, vaxt itirmədən lazımi anda yenidən istifadə etmək üçün onu kəmərə qoşmaq müvəqqəti lüzumsuz idi. axtarış.
Bundan əlavə, bu ifadə hər hansı bir işdə daha az çevik və bacarıqlı olanlara münasibətdə işlədilməyə başlayanda onu lazımsız bir şeylə eyniləşdirərək alçaldıcı bir məna qazandı: "Mən səni kəmərlə bağlayacam!"
cılız görünüş
İlk baxışdan bu frazeoloji vahidin mənası naharda (yeməkdə) paltarın qaçılmaz çirklənməsi ilə birbaşa bağlıdır - hətta çox səliqəli insanlar da ən azı bir dəfə bu bəla ilə qarşılaşıblar. Ancaq əlaqəli tamamilə fərqli bir versiya var tarixi fakt I Pyotrun yaratdığı toxuculuq fabrikinin tacir Zatrapeznikovun ixtiyarına verilməsi. Fabrik kasıb insanlar və məişət ehtiyacları üçün ucuz parça istehsal edirdi.
Sonralar “Onun xarici görkəmi var” ifadəsi əzik və səliqəsiz paltar geyinmiş səliqəsiz insanları xarakterizə etməyə başladı.
Kazan yetimləri
Kazan fəth edildikdən sonra Çar İvan Dəhşətli tatarların sədaqətini qazanmaq lazım idi və o, onları sakitləşdirmək üçün çox pul xərclədi, çoxlarına səxavətlə bəxş etdi. Bundan sonra imkansızların bəziləri özlərini kasıb kimi göstərərək, özlərinə mükafat tələb etməyə başladılar.
Bu, onları istehza ilə “Kazan yetimləri” adlandırmağa əsas verdi və sonradan bütün dilənçilərə “yapışdı”.
Siz kalach ilə cazibədar ola bilməzsiniz
Rusiyada 17-ci əsrə qədər. çörək bişirmək üçün əsas məhsul çovdar unu idi. Çovdar çörəyi həm kasıblar, həm də zənginlər tərəfindən yeyilirdi. Buğda unu yalnız kalaçi və bayramlar üçün Pasxa tortlarını bişirmək üçün istifadə olunurdu, bu, yalnız zənginlərə verilir, yoxsullar üçün əlçatmaz bir ləzzət idi.
Geri çəkilməyin qərar səxavətli vədlərlə belə, bu, qətiyyətli olmaq, heç bir şəraitdə inandırmağa təslim olmamaq deməkdir, hətta "sizi bir rulonla şirnikləndirsələr" də.
Gimp çəkmək
Köhnə günlərdə gimp tikmə üçün qızıl, gümüş və mis sap adlanırdı. Daha sonra onlar əl ilə hazırlanmışdır. Mövzular isti metaldan yavaş-yavaş və son dərəcə diqqətlə çıxarıldı, onlar bərkidikcə eyni qalınlığa və vahid quruluşa sahib olmalıdırlar. Buna yalnız zərgərlik işi ilə nail olmaq mümkün idi.
Buna görə də, "gimpi çəkin", "gimp" alleqorik mənada "yavaşlamaq", "gecikmək" deməkdir. Yəqin ki, “rezin çək” deyimi də oxşar şəkildə ortaya çıxıb.
Oğrunun papağı yanır
Bu frazeoloji vahidin öz fonu var: köhnə lətifə. Bu, bazarda bir oğru tapmaq istəyən insanların kömək üçün bir müalicəçiyə müraciət etdiyi bir hadisəyə aiddir. Müalicəçi birdən qışqırdı: "Bax, oğrunun papağı yanır!" Orada olanlardan biri qeyri-ixtiyari onun başını tutdu. Bu onu verdi. O, oğru idi.
“Oğrunun üstündə papaq yanır!” ifadəsi. indi ehtiyatsız hərəkət və ya sözlə öz nalayiq hərəkətlərinə və ya niyyətlərinə xəyanət edən insanı bildirir.
Duzlu slurping deyil
AT qədim rusiya duz bahalı məhsuldu, uzaqdan götürülüb və yüksək qiymətləndirilib, ehtiyatla, qənaətlə xərclənib. Yemək birbaşa masada və tez-tez sahibinin əlindən duzlanırdı. Və "öz əli ağa olduğu" üçün ev sahibi ona daha yaxın oturan və əlbəttə ki, daha nəcib olan qonaqlara səxavətlə yemək duzladı. Uzaq tərəfdə oturanlar isə bəzən heç duz almırdılar. Və belə bir qonaq getdi, "duzlu slurping deyil" çıxır.
İndi qonağa lazımi diqqət göstərilmədiyi və səfərindən istədiyi nəticəni əldə etmədiyi uğursuz səfərdən danışırlar.
Rahat deyil
Frazeologizmin öz mənasından tamamilə gözlənilməz istiqamətə necə apara biləcəyinə misal. Bu izləmə kağızıdır Fransız dili, burada n'est pas dans son assiette "əhvalda deyil, pis əhval-ruhiyyədə olmaq" kimi tərcümə olunur. Amma assiette sözünün ikinci mənası var - "boşqab". Lakin bu ifadəni işlədəndə hansısa yeməklər haqqında düşünmək ağlımıza gəlmir. Biz yaxşı bilirik ki, söhbət hansısa yöndəmsizlikdən və ya pis əhval-ruhiyyədən, eləcə də digər narahatçılıqlardan gedir.
axmaq
xarakterik xüsusiyyətlər Keçmiş əsrlərdə rus xalqı təvazökarlıq və utancaq idi. Həm kişilər, həm də qadınlar üçün açıq baş qəbuledilməz bir azadlıq və ayıb sayılırdı, xüsusən də "dünyada" bir insanın papaq və ya şərf qoparıldığı təqdirdə. Beləliklə, "axmaq" ifadəsinin mənfi mənası - "yöndəmsiz vəziyyətə düşmək", "özünüzü rüsvay etmək".
Lövhədən taxtaya
Başdan sona bir şey etmək, kitabın üz qabığını örtmək üçün oxumağa bənzəyir, yəni başdan ayağa. Qədim Rusiyada hələ də əl ilə yazılmış ilk kitablarda dəri və ya karton deyil, taxta örtüklər var idi.
Beləliklə, "board to board".
daxili hekayəni bilmək
Köhnə günlərdə həbsxanalarda sorğu-sual zamanı ağır işgəncələrdən istifadə olunurdu. Ən mürəkkəblərindən biri, mismarların dırnaqların altına vurulduğu zaman idi. Çox az adam belə əzaba dözə bildi və ondan tələb olunanı verdi. Yəni informasiya sanki “dırnaq altından”, yəni “yeraltından” alınıb və oradan çıxarılıb.
Qırmızı xəttdən
İlk rus kitabları əl ilə yazılmış, bölmələrin ilk hərfləri qırmızı boya ilə bəzən başqa rənglər də daxil olmaqla ornamentlərlə boyanmışdır. Hər yeni abzas qırmızı hərflə başlayırdı. Belə bir xətt "qırmızı xətt" kimi tanındı. Frazeologizm “yeni bir şeyə başlamaq”, “yenidən başlamaq” deməkdir.
Pantalik ilə itin
Bu idiomun mənası yunan dağının Pantelik adı ilə bağlıdır. Mərmər mədənçilərinin əməyindən əmələ gələn çoxsaylı mağaralarda və mağaralarda bəzən adam azmaq olardı. Ona görə də bu ifadə “nəzərdə tutulan yoldan çıxmaq” mənasında işlənir, lakin hərfi mənada deyil, məcazi mənada, məsələn, “fikir sapını itirmək” və s.
Bir ələkdə möcüzələr
Başlanğıcda ifadə heyrətamiz bir fenomen kimi görünürdü: "Möcüzələr: ələkdə çoxlu deşiklər var, amma çıxmaq üçün heç bir yer yoxdur." Sonra heyrətamiz şəkildə kiçildildi və ironik bir məna aldı: “Yaxşı, ələkdə nə möcüzələr ola bilər? Su daşımağa cəhd etmək mümkündürmü?
Tramp
Bir kart oyununda bir üstünlük ağla gəlir. Amma yox! Məsələ adi insanlardan fərqlənmək üçün bayram kaftanlarına tikdikləri boyar yaxasıdır. Belə qapılar mirvari, qızıl və gümüşlə işlənmiş, təsir edici şəkildə yuxarıya yapışdırılmış, insana önəm verən, onun duruşunu qürurlandıraraq “kozır” adlanırdı. Deməli, “kozır oynamaq” “vacib”, “kozır” isə nəyisə nümayiş etdirmək deməkdir.
Əksər dillərdə belə leksik vahidlər mövcuddur ki, onlara frazeoloji vahidlər deyilir. Maraqlıdırlar ki, tərcümədə tez-tez çətinlik yaradırlar və ya ümumiyyətlə tərcümə olunmayan olurlar. Rus dilində frazeoloji vahidlər, onların yazılı və şifahi nitqdəki rolu kimi bir fenomenlə məşğul olmağa çalışaq.
Rus dilinin leksik tərkibi təkcə obyektləri, müsbət və mənfi işarələri və hərəkətləri bildirən fərdi sözlərdən deyil, həm də lehimli birləşmələrdən ibarətdir.
Frazeoloji dövriyyə vahid məna daşıyan tarixən formalaşmış sabit ifadədir.
- qollarınızı bükün - çox çalışın;
- suya baxdıqca - gələcəyi qabaqcadan görürdü;
- başdakı sıyıq - düşüncələrdə qarışıqlıq;
- süd ilə qan - sağlam, güclü bir insan quruluşu.
Bir sıra əlamətlər frazeoloji vahid tapmağa kömək edəcək:
Frazeoloji ifadələrin sərbəst ifadələr arasında uyğunluğu ola bilər. Deməli, dilini dişləmək (susmaq, danışmaqdan çəkinmək) birbaşa mənasında da işlənə bilər.
Sabit ifadənin hansı mənada işlədildiyini necə müəyyənləşdirmək sualı yaranır. Kontekst kömək edəcək. Müqayisə edin: Mən artıq hər şeyi etiraf etmək istəyirdim, amma vaxtında dilimi dişlədim (daşınan) / Avtobus o qədər titrədi ki, dilimi dişlədim (birbaşa).
Əgər frazeoloji vahidin tərifini düzgün başa düşdüyünüzlə bağlı hər hansı bir şübhəniz varsa, onu həmişə rus dilinin xüsusi lüğətlərində axtara və ya həddindən artıq hallarda Vikipediya portalına müraciət edib ora baxa bilərsiniz.
Frazeoloji vahidlərin növləri
Fərqli frazeoloji növbələr elementlərin müxtəlif birləşmə dərəcələrinə, yəni frazanın komponentlərinin bir-birindən asılılığına malikdir.
Bu əsasda dildə aşağıdakı qruplar fərqləndirilir:
- ittifaqlar. Belə frazalarda onların tərkibinə daxil olan sözlər öz ilkin mənasını itirmiş, ona görə də ümumi məna onun tərkib elementlərinin semantikasından çıxmır. Məsələn, qurdu ac qalmaq: “qəlyanaltı”nın ümumi mənası “ac” (aclıqdan ölmək) və “qurd” (kiçik qurd) sözlərinin mənalarından ibarət deyil. Frazeoloji birləşmələr də tərkibində köhnəlmiş söz olan ifadələrdir.Çox vaxt bu sözün mənası ya geniş insanlar üçün məlum deyil, ya da itib. Bu cür dövriyyələrə, məsələn, qarışıqlığa düşmək (xoşagəlməz vəziyyətdə olmaq), vedrələri döymək (boş durmaq), tərəddüd etmədən (şübhəsiz) və s. Əksər insanlar slip və ya dolların nə olduğunu bilmir, lakin bu sözləri istifadə edən frazeoloji vahidlərin mənasını hamı bilir.
- Birlik. Bu frazeoloji ifadələr qrupunu elə ifadələr təşkil edir ki, onların mənası qismən ona daxil olan sözlərin semantikası ilə bağlıdır, məcazi, məcazi mənada işlənir. Məsələn, onun qabığına girmək "təqaüdə çıxmaq" deməkdir: bu birləşmə onun qabığına daxil olan ilbiz şəklinə əsaslanır. Əgər birliklər öz obrazlılığını itiribsə, o zaman birliklər yol kimi qəbul edilir. Frazeoloji vahidlər arasında obrazlı müqayisələr seçilir - hamam çarxı kimi, çiyinlərdən dağ kimi; epitetlər - dəmir nizam-intizam, al qırmızı zəng; hiperbola - qızıl dağlar, zövq dənizi; - ağızda haşhaş şehi yox idi, balaca barmaqla. Frazeoloji birlik söz oyunu və ya zarafat əsasında yarana bilər: pişidən (boşluqdan), qollu jiletdən (heç nə) deşik. Bəzən onlar antonimlərin oyunu üzərində qurulur: həm qoca, həm gənc, həm ora-bura, həm də gülüş və günah.
- Kombinasiyalar. Rus dilinin belə frazeoloji vahidlərində sabit ifadənin tərkib hissələrindən biri onun istifadəsində məhduddur. Məsələn, hönkür-hönkür ağlamaq: hıçqırıq sözü ancaq ağlamaq sözü ilə işlənir; aşağı baxmaq (baş): aşağı söz başqa sözlərlə işlənmir.
- İfadələri. Bu növə məşhur ifadələr, atalar sözləri və məsəllər daxildir: xoşbəxt saatlar müşahidə olunmur; olmaq ya olmamaq, bir davada adam, gölməçədən asanlıqla balıq çıxarmaq olmaz.
Frazeoloji vahidlərin mənşəyi
Rus frazeologiyası bir çox əsrlər boyu inkişaf etmişdir və onun tərkibi bu gün də böyüməyə davam edir. Bu baxımdan müəyyən frazeoloji vahidlərin dilə haradan gəldiyi maraq doğurur.
Frazeoloji vahidlərin mənşəyinə görə hansı qruplara bölündüyünü nəzərdən keçirin.
Onların əksəriyyəti yerli ruslardır. Onların arasında:
- Ümumi slavyan: səfehlik (aldatmaq), vedrə kimi tökülür (güclü yağış haqqında).
- Şərqi Slavyan: kar tavuğu (eşitmə qabiliyyəti zəif olan adam), Çar Noxud altında (çox uzun müddət əvvəl).
- Əslində rusca: danışmaq dişləri (yalan danışmaq, uzun və mürəkkəb hekayələr uydurmaq), həm ucuz, həm də şən.
Müqəddəs Kitabdan bizə bir çox sabit ifadələr gəldi və bibliya səhnələri ilə əlaqələndirilir: Babil pandemoniyası (narahatlıq, qarışıqlıq) donuzların qabağına muncuq ataraq Babil dillərinin qarışıqlığı əfsanəsinə aiddir (hesabat cahil adama onun nə başa düşə, nə də qiymətləndirə bilmədiyi məlumat) bibliyadakı "donuzların qabağına mirvari atmaq" sitatının qeyri-dəqiq tərcüməsidir.
Qeyd! Etimoloji tipli frazeoloji lüğətlər var, burada sabit dövriyyənin mənşəyini öyrənə bilərsiniz. Məsələn, "Etimoloji frazeoloji lüğət" N.İ. Şanski. Adi frazeologiya lüğətlərində belə məlumat verilmir.
Bəzi frazeoloji növbələr qədim dövrlərin əfsanə və faktlarına əsaslanır.
Beləliklə, ixtilaf alma (mübahisənin, çəkişmənin səbəbi) Paris və Helen mifinə istinad edir, Augean tövlələri (çox çirklənmiş otaq, dəhşətli bir qarışıqlıq) Herkules, Sizif əməyi mifindən gəldi ( ağır, mənasız iş) Sizif mifinə istinad edir.
Çoxlu sabit növbələr müxtəlif peşə nümayəndələrinin nitqindən gəldi: tıxacsız (müdaxiləsiz və problemsiz), qəssab (tam qələbə qazanmaq üçün) - dülgərlərin nitqindən; ilk skripka çalmaq (nəyinsə rəhbəri olmaq) - musiqiçilərin nitqindən.
Avropa dillərindən alınma iki istiqamətdə baş verdi:
- From uydurma: Ümid burax, bura girən hər kəs (A. Dante), şahzadə və noxud (G. X. Andersen);
- İzləmə üsulu, yəni rus dilinə hərfi tərcümə: bal ayı (fransızca la lune de miel), vaxt puldur (ingiliscə vaxt puldur).
Müasir frazeoloji vahidlər dildə son bir neçə onillikdə meydana çıxan yeni toplu ifadələrdir. Onların çoxlu mənbələri var: mövcud bölmələri yenidən nəzərdən keçirməkdən tutmuş borc götürməyə qədər müxtəlif dillər, əsasən ingilis dilindən.
Belə sabit dönüşlər, bir qayda olaraq, gənclər arasında mövcuddur. Bir neçə misal: nalayiq sözlərdən müvəqqəti imtina etmək mənasında pəhriz saxlamaq; tam bezandenstend - bir şeyi başa düşməmək vəziyyəti; itiləri almaq üçün - həbsxanaya getmək (kəskin işarənin qəfəslə oxşarlığı göstərilir).
Bu cür ifadələrin taleyi hələ aydın deyil, onlar lüğətlərdə təsbit edilmir və danışanların kifayət qədər dar bir dairəsinə malikdir.
Frazeologiyanın cümlədə rolu
Cümlədə frazeoloji vahid bir üzvdür: subyekt, predikat, obyekt, vəziyyət, tərif və ya ünsiyət.
Bu və ya digər nitq hissəsinin frazeoloji vahidinin ekvivalentliyi onun cümlədəki rolunu müəyyənləşdirir:
- Nominal frazeoloji vahidlər əsasən isim və sifətin birləşməsindən əmələ gəlir ki, bu da onların cümlədə subyekt və ya obyekt rolunu oynaması deməkdir: qızıl əllər, dəniz qurdu.
- Şifahi frazeoloji vahidlər cümlədə, bir qayda olaraq, predikat funksiyasını yerinə yetirir: üzə çıxarmaq (ifşa etmək), canını vermək (bir işi vicdanla, tam fədakarlıqla etmək).
- Zərf növləri, zərflər kimi, cümlədə hal rolunu oynayır. Diqqət edin: təsis ifadələri ifadə edilə bilər müxtəlif hissələr nitq, zərfdən əlavə, lakin eyni zamanda vəziyyətin ümumi mənasını saxlayır. Nümunələr: ürəkdən, kökündən, uzaqda deyil.
- Tərif rolunda bir cismin əlamətini ifadə edən növbələr istifadə olunur:, südlü qan.
- Danışanın duyğularını ifadə edən interjektif frazeoloji vahidlər də var: tük yox, tük yox!, lənət olsun!
Frazeoloji ifadənin hansı suallara cavab verə biləcəyini təhlil edək:
- Əgər çoxluq ifadəsi suala cavab verirsə, kim? yoxsa nə?, onda subyekt rolunu oynayır. Vəd edilmiş torpağın (nə?) üzümə açılmasını gözləyirdim.
- İsmin dolayı hallarının sualları frazeologizmin əlavə olduğunu göstərir. Planlaşdırmanı (nə?) Ev tikməyin təməl daşı adlandırmaq olar.
- Suallar nə etməli? / nə etməli?, bir qayda olaraq, frazeoloji vahid-predikatı göstərin. Pavel İvanoviç bir daha (nə etdi?) yeni hobbisinə görə bəlaya düşdü.
- Suallara cavab verərsə, necə? nə vaxt? harada? harada? harada? niyə? niyə? necə?, onda bir hal kimi çıxış edir. Valentina baş dispetçerini (necə?) çəkisini qızılla qiymətləndirdi.
Məsləhət! Cümlənin hansı üzvünün frazeoloji vahid olduğunu müəyyən etmək üçün onun hissəsinə deyil, bütün ifadəyə sual verin.
Faydalı video
Xülasə
Frazeologiya obrazlılıq mənbəyidir və onun vahidlərindən məharətlə istifadə nitqimizi daha ifadəli edir. Bununla belə, frazeoloji vahidlərdən ehtiyatla istifadə edilməlidir.
Çoxluq ifadəsinin mənasını, onun mənşəyini və istifadə dairəsini bilməmək çox vaxt səhvlərə və anlaşılmazlıqlara səbəb olur, frazeoloji vahidin komponentlərinin qeyri-dəqiq ötürülməsi dil savadının aşağı olmasından xəbər verir.
Problemə düşməmək üçün şübhə etdiyiniz frazeoloji vahidlərdən istifadə etməyin və lüğətlərə daha tez-tez müraciət edin.
Rus dilində bir çox sabit ifadələr və ifadələr var, mənasını sırf dil baxımından başa düşmək mümkün deyil. Rus frazeoloji vahidləri və ya məşhur ifadələr əcnəbiləri və müasir gənclərin əhəmiyyətli bir hissəsini heyrətə gətirir. Eyni zamanda, onlar nitqi daha canlı, ifadəli edir, rus dilinin imkanlarını və insan ünsiyyətinin duyğularının diapazonunu inanılmaz dərəcədə genişləndirirlər. Gündəlik həyatımızda möhkəm şəkildə qurulmuş, həm də ən qeyri-adi və nadir olan mənşə tarixi daha az maraqlıdır, bunun sayəsində rus dili bütün mürəkkəbliyi və zənginliyi ilə daha kasıb və daha darıxdırıcı olardı.
Frazeologizmin mənşəyi antik dövrdə, Rusiyada duzun mədən bölgələrindən çatdırılmasında çətinliklər səbəbindən çox baha olduğu vaxtlarda yatır. Yaxşı yollar və məhsulun ədalətli çəkisi olmadıqda, ucuz çatdırılma gözləmək çətin idi. Evə qonaqlar gələndə ev sahibi özü yeməklərini duzlayır, ona daha yaxın masa arxasında əyləşən əziz qonaqlara daha çox diqqət yetirirdi. Elə oldu ki, xüsusi hörmət əlaməti olaraq yemək hətta duzlanırdı. Sosial statusu aşağı olduğu üçün süfrənin o biri başında əyləşənlər bəzən az duz alıb, heç almayıblar. "Duzsuz slurping bir yerdən tərk" ifadəsi buradan gəldi, yəni. məhrum, gözlədiklərini ala bilməyib.
spillikin oynayın
Müasir "Qüllə" və ya "Jenga" oyununda qədim rus analoqu var idi - köhnə günlərdə spillikinlər adlanan müxtəlif kiçik obyektlərin kərpic rolunu oynadığı bir oyun. Əylənmənin məqsədi, bütün struktur çökənə qədər növbə ilə ümumi yığından spillikinləri bir-bir çıxarmaq idi. XIX-XX əsrlərin əvvəllərində. oyun çox populyar idi və tədricən faydasız, boş bir fəaliyyəti, cəfəngiyyatı təcəssüm etdirməyə başladı, hansı ki, faydalı şeylər əvəzinə vaxt sərf olunur. İfadə bu gün də bu məna daşıyır.
"Boz at kimi yalan"
Bu frazeoloji vahidin mənası izah edilmədən aydındır, lakin mənşəyi birmənalı olaraq müəyyən edilməmişdir. Niyə bu ev heyvanı olduğuna dair ən azı iki versiya var və yalançı kimi zərərsiz bir şöhrət adına layiq görülən boz kostyum idi. Və onlardan birinin dəqiq olması fakt deyil, çünki hər ikisi rus xalqının yaddaşında müəyyən bir nitq səhvinə düşür. Dilçi V.Dalın səsləndirdiyi birinciyə görə, “yalan” sözü əvvəlcə “tələsmək” kimi səslənirdi. Gəlinlərin xüsusi gücü və dözümlülüyü ilə seçilmələri məlum faktdır. Ancaq çətin ki, boz kostyum başqalarının fonunda bu keyfiyyətləri ilə seçilsin.
İkinci versiyaya görə, məşhur ifadə rus “Münxauzen”inin – 150 il əvvəl çar ordusunda xidmət etmiş zadəgan rütbəli Sievers-Merinq adlı böyük yalançının xatirəsində qalıb. Bütün əsgərlər və zabitlər onun nağıl uydurmağa meylli olduğunu bilirdilər, buna görə də kimisə yalanda ittiham edərkən bu ifadə tez-tez istifadə olunurdu.
Bununla belə, boz itin (yaxud madyanın) başqa səbəblərdən (boz atmacanın mənasızlığı, tənbəl və ya axmaq, boz at kimi op və s.) sabit ifadə kimi xatırlandığını xatırlasaq, bu versiya da məğlub olur. Tədqiqatçılar hələ də bu maraqlı faktı izah edə bilmirlər.
Bir barel yuvarlayın (kiməsə)
Qədim dövrlərdə balıq əsas qida məhsullarından biri idi. Rusiyada "şorba və sıyıq" haqqında danışsalar da, ət şorbası baha idi və siz həqiqətən boş olanlarla işləyə bilməzsiniz. Buna görə də, onlar tez-tez balıq üzərində qaynadılır və başqa bir formada tez-tez kənd süfrəsində görünürdü.
Balıqları çox vaxt xüsusilə zəngin balıq ovu yerlərindən - Volqanın aşağı axınlarından və digər böyük su anbarlarından daşımaq lazım idi. Onu iri çəlləklərdə aparırdılar ki, boşaldıqda nərdivanla yuvarlanır və ehtiyatsız davranılsa, insanı asanlıqla şikəst edərdi. Buna görə də, boşaldarkən ilk qayda yolunda bir adam olanda lüləni yuvarlamamaq idi. Maraqlı fakt: bu frazeologizm əslində cəmiyyətin sosial dibində doğulmuşdur və mənası vulqarlıq və ya vulqarlıq daşımasa da, bu günə qədər vulqar və mədəni söhbətdə istifadə üçün qəbuledilməz sayılır. "Bir lülə yuvarlayın" - bir insana hücum edin, onu hədələyin, əslində səhv bir şey etmədiyini ifadə edən bir şeydə ittiham edin.
Breaking bad (buraxın)
Köhnə günlərdə məbəd zəng qüllələri (zəng qüllələri) adətən çəkisi on tona çatan kiçik zənglərdən tutmuş nəhəng kolossa qədər çoxlu müxtəlif zənglər asırdı. Belə bir zəngi vurmaq üçün əla güc tələb olunurdu, çünki onun "dili" çox ağır idi. Kilsə nizamnamələrində onlara "ağır" deyilirdi, yəni. müasir "ağır".
Onları təkcə böyük bayramlarda deyil, fövqəladə hallar zamanı, məsələn, yanğınlar və digər fəlakətlər zamanı da döyürdülər. "Bütün sərtləri vurmaq" bütün ağır (yüksək) zəngləri döymək demək idi ki, səs daha da yayılsın və hadisənin əhəmiyyətini elan etsin. Belə olan halda xalq hansı peşədən asılı olmayaraq hər şeydən əl çəkməli, heç nəyə və subyektiv heç nəyə baxmadan yardıma və ya xilasa qaçmalı, hərəkətə keçməli idi. İfadə bu günə qədər mənasının yalnız bir hissəsini - adi qaydalara uyğun olmayan hərəkətləri yerinə yetirmək üçün istifadə olunur. Halbuki, bu halda biz artıq yardım və qurtuluşdan yox, əylənmək və azğınlıqdan danışırıq.
Qaynar nöqtə
Köhnə kilsə lüğətindən mənasını itirmiş başqa bir frazeoloji ifadə bu dəfə tam əksidir. Taxıllar haqqında danışarkən, insanların sərxoşluğa və pozğunluğa qapıldığı bir yer təsəvvür edirik, lakin bu ifadənin ilkin mənası məcazi deyil və dənli bitkilərin bitdiyi yerə aid edilmişdir, yəni. çörək, yaxşı qidalanmış və buna görə də şən. "Yaşıl və dinc (sakit) yerdə" istirahət etmək istəyi ölülər üçün dualarda var. Mövcud dəyər onunla bağlıdır ki, Rusiyada üzüm olmayanda məstedici içkilər əsasən dənli bitkilərdən hazırlanırdı. Ona görə də şifahi xalq yaradıcılığında “şər” yeri “sərxoş” yerə çevrilmişdir.
"Səssiz bezlər"
Frazeoloji vahidin mənası bir şeyi gözə çarpmadan, gizli şəkildə etmək, başqaları üçün gözlənilməz şəkildə arzulanana nail olmaq, bir qayda olaraq, bəyənmədikləri və tez-tez başqalarının ziyanına və ya zərərinə olan bir şeydir. Məsələn, hiyləgərlikdə, korporativ etikadan asılı olmayaraq, yuxarılarınızdan istədiyinizi ala bilərsiniz. Və ya ən ləzzətli yeməyi sürükləyin, heç kim masaya oturmadı. Dəyişdirilmiş "sapa" sözü italyanca "zappa" dan gəlir, bizim saper kürəyimiz kimi bir şey deməkdir, yəni. torpaq işləri üçün kiçik kürək. Gizli keçidi qazmaq və ya qazmaq onun üçün əlverişli idi.
Rus dilinə keçməzdən əvvəl "tsappa" fransız dilinə dəyişdirilmiş borc "sap" (gizli tunel, sap yaratmaq üçün torpaq işləri) şəklində keçdi. Yeri gəlmişkən, məşhur “istehkamçı” sözü də ondan gəlib. Dilimizdə bu sözün özü və ona uyğun gələn “sakit bezlər” ifadəsi eyni məna kəsb etmişdir. Düşmənə yaxınlaşmanı görünməz, gizli etmək, hiyləgərcəsinə yaxınlaşmaq.
Sonradan ifadə geniş semantik tətbiq qazanaraq frazeoloji vahidə çevrildi.
"Bir gölməçədə otur"
Frazeoloji vahidin başqa bir variantı qaloşda oturmaqdır (qaloş). Asan təkzib oluna bilən arqumentlər irəli sürərək rüsvay olmaq, absurd vəziyyətdə olmaq, mübahisədə məğlub olmaq deməkdir. Bu qeyri-adi frazeologizmin mənşəyi əyləncə, oyunlar kimi keçirilən qədim xalq döyüşləri ilə bağlıdır. Döyüşlər palçıq və gölməçələrin tez-tez ayaqlar altında yoğrulduğu çöldə gedirdi. Bir insan yıxılıbsa, o, nəinki uduzub, həm də özünü çox gülünc vəziyyətdə tapıb - gölməçədə uzanıb. Qədim dövrlərdə gölməçə bir az fərqli adlandığından, kaluga, bu maneəni dəf etmək üçün ayaqqabının adı bu addan gəldi - qaloş (yerli dialektdən asılı olaraq "qaloş" variantı ilə bərabər yazılışı var).
Buna görə də, rus folklorunda başqa bir məşhur ifadə də sabitləşdi - "qaloşda oturmaq".
"Qum düşür"
İfadə qocalığı, yaşın istehzalı göstəricisini, çox vaxt uyğun olmayan davranışı nəzərdə tutur. Bir versiyaya görə, onun kökləri gedir orta əsr Avropası, codpiece kimi paltarın belə bir detalının modaya gəldiyi yerdə, yəni. insanın ləyaqətinin qoyulduğu çanta. Detal təkcə nəzərə çarpmırdı, o, hər cür bəzədilib və lovğalanırdı. İqtisadiyyatın daha möhkəm görünməsi üçün kişilər tez-tez kod parçasına saxta qum torbaları qoyurlar. Yaşlı qadın düşkünləri hələ də “hoo” olduqlarını nümayiş etdirmək üçün bununla xüsusilə günah etdilər. Amma istifadə resepti və ya ehtiyatsız hərəkət ucbatından bəzən çantalar cırılır, daha sonra dəbdəbəli treska sahibinin arxasında qum cığır uzanırdı ki, bu da saray əyanlarının gülüşünə səbəb olurdu.
Başqa bir versiyaya görə, rus əsgərləri eyni çantaları eyni yerdə geyinməli idilər, lakin fərqli bir məqsədlə, Peterin altında, Avropada olduğu kimi dar və onlar üçün olduqca narahat olan qeyri-adi şalvar geyinməyi əmr etdi (təzyiqləri azaltmaq üçün). səbəbli yerlər). Çantalar tez köhnəlir, cırılır və qum səpələnirdi.
Frazeoloji vahidlərin qadınlara münasibətdə niyə eyni müvəffəqiyyətlə tətbiq edildiyini və niyə belə gec yayıldığını izah edən üçüncü versiya da var. Söhbət genitouriya sistemindəki daşlar və qumlardan gedir, ən çox yaşla formalaşır və tez-tez özbaşına çıxır.
Uzun bir qutuya qoyun
İfadənin mənası sadədir - bir şeyi uzun və ya qeyri-müəyyən müddətə təxirə salmaq, məsələni həll etməyə tələsməmək. Ancaq bunun maraqlı bir mənşəyi var. Kolomenskoye kəndində, Böyük Pyotrun atası olan Alekseyin dövründə, hər kəsin ora qoya biləcəyi suverenə şikayətlər üçün xüsusi bir qutu quraşdırılmışdır. Xalq çalışdı, yazdı, gözlədi, amma məsələlərə baxılması aylarla, hətta illərlə gözləməli oldu. Bunun üçün ərizəçilər qutuya uyğun olaraq uzun və ya uzun ləqəb verdilər. Daha sonra şikayət və ərizələrin çeşidlənməsi üçün məmurların özləri tərəfindən müxtəlif qutulara düzüldüyü “məşğulluq”lardakı xüsusi qutular sayəsində ifadə təsdiqlənib. Onların arasında tələsik işlərin yığılması üçün nəzərdə tutulmuş biri var idi və buna "uzun" deyilirdi.
"Xidmət"
Beləliklə, faydadan daha çox mənfi nəticələr əldə edilən istənməyən kömək haqqında deyirlər. Mənşəyi məşhur fabulist Krılovun "Zahid və Ayı" nağılı ilə bağlıdır. Orada Ayı xoş niyyətlə dostlaşdığı Qəribin alnına milçək sillələyib. Amma gücünü hesablamadı və onu öldürdü. Nağıl mətnində heç bir cəlbedici ifadə yoxdur, o, sonralar onun əsasında formalaşıb və rus folkloruna möhkəm daxil olub.
"Yuyunmaqla deyil, konki sürməklə"
Mənası həddindən artıq əzmkarlığa, bir insanın istədiyinə hər hansı bir şəkildə nail olmaq istəyinə və əvvəlki cəhdlər uğursuz olarsa, buna nail olmaq üçün başqa yollar tapmasına səbəb olan frazeologizm. İfadənin mənşəyi köhnə paltarları iki taxta çubuqdan istifadə edərək rulonla ütüləmə üsuluna aiddir. Onlardan birinə kətan sarıldı, yaranan bağlama digəri ilə düz bir səthə yuvarlandı. Paltarları yuyarkən qadınlar bilirdilər ki, məhsul diqqətlə ütülənsə, kifayət qədər keyfiyyətli olmayan yuyulmanın nəticələri vizual olaraq yaxşılaşdırıla bilər.
"Həftədə 7 cümə"
Frazeologizm indiki vaxtda olduğu kimi aktualdır. Cümə ticarət günü idi. Əgər bazar günü mal üçün pul dərhal ödənilməyibsə, onda ödəmə müddəti növbəti cümə günü idi. Vaxtını ödəyə bilməyən, xüsusən də borclulara borclarını tez-tez xatırladanların hər gün cümə günü olduğu deyilirdi. İfadə fikrini çox dəyişənlərə ilişdi. Bundan əlavə, Rusiyada bu gün istirahət günü, bazar günü hesab olunurdu. Sonradan onlar cümə günü kimi hər gün istirahət günü olan loferlər haqqında belə danışmağa başladılar.
"Yapon polisi!"
Bu ifadəni deməklə çoxları sadəcə olaraq dodaqlarından qaçmağa hazır olan ədəbsiz ifadəni gizlədirlər. Əslində, söhbət Tsareviç Nikolayın Yaponiyaya səyahəti zamanı baş verən kiçik bir qalmaqaldan gedir. Gənclər yüksək səslə güldülər və əyləndilər ki, bu, iki dəfə düşünmədən və sözləri boşa çıxarmadan gələcək imperatorun başına qılınc vurdu. Xoşbəxtlikdən, o, qabıqda idi və hadisənin heç bir fiziki nəticəsi olmadı, lakin Rusiyada ciddi reaksiya aldı. Qəzəbə səbəb asayişi bərpa etmək əvəzinə, yapon polisinin silahsız gənclərə sırf yüksək səslə güldükləri üçün tələsməsi olub. İfadə mükəmməl bir evfemizm kimi kök salmışdır - utancaq bir nalayiq sözün tamamilə mədəni ifadə ilə əvəz edilməsi.